Nhận diện mô hình hợp tác xã kiểu mới

Đại hội lần thứ VI Liên minh HTX thành phố Đà Nẵng nhiệm kỳ 2020-2025

Theo Nghị quyết 13-NQ/TW ngày 18/3/2002, Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể thì mô hình HTX kiểu mới có đặc điểm và các chính sách hỗ trợ phát triển sau đây:
1. Mô hình HTX kiểu mới là “tổ chức kinh tế tập thể, dựa trên sở hữu của thành viên và sở hữu tập thể, liên kết rộng rãi những người lao động, các hộ sản xuất, kinh doanh, các doanh nghiệp nhỏ và vừa thuộc các thành phần kinh tế, không giới hạn về quy mô, lĩnh vực, ngành nghề và địa bàn (trừ một số lĩnh vực có quy định riêng); phân phối thu nhập theo lao động, theo vốn góp và mức độ tham gia dịch vụ; hoạt động theo nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Thành viên của HTX bao gồm các thể nhân và pháp nhân, cả người ít vốn và nhiều vốn, cùng góp vốn và góp sức trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng cùng có lợi và quản lý dân chủ”.
Như vậy, vấn đề về mô hình HTX kiểu mới cơ bản đã rõ. Tuy nhiên, vấn đề cần được quan tâm ở đây chính là vấn đề quy định về thành viên của HTX, theo quan điểm của Đảng như đã nêu trên thì thành viên của HTX có rất nhiều hình thức đối tượng thành viên, chung quy lại là có hai hình thức đối tượng thành viên chủ yếu, đó là thành viên góp vốn và thành viên liên kết hợp tác hay còn gọi là thành viên góp sức (gọi tắt là “thành viên liên kết”).
– Đối với thành viên góp vốn thì được xác lập quyền sở hữu, quyền lợi ích và tư cách thành viên của mình trong việc tham gia quản lý HTX. Thành viên góp vốn có hai hình thức, đó là “thành viên tư cách đầy đủ” và “thành viên tư cách hạn chế”. “Thành viên tư cách đầy đủ” được xác lập khi thành viên đã thực hiện hoàn thành nghĩa vụ góp vốn theo quy định của pháp luật và điều lệ HTX về mức vốn góp tối đa và mức vốn góp tối thiểu. Nếu thừa vốn thì trả lại, nếu thiếu vốn thì được quyền góp vốn bổ sung để tiếp tục xác lập “thành viên tư cách đầy đủ”, nếu thiếu vốn mà không góp bổ sung thì trở thành “thành viên tư cách hạn chế” (có nghĩa là thành viên bị hạn chế một số quyền tham gia quản lý HTX), các “thành viên tư cách hạn chế” được quyền liên danh với nhau khi đạt mức vốn góp tối thiểu trở lên thì cử đại diện của mình và được gọi là “thành viên tư cách đại diện” để thực hiện các quyền của “thành viên tư cách đầy đủ”. Thành viên góp vốn chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ và các nghĩa vụ tài sản trong phạm vi số vốn đã góp vào HTX.
– Đối với “thành viên liên kết” thì được xác lập quyền sử dụng dịch vụ của HTX và được hưởng lợi từ các yếu tố đầu vào để phục vụ sản xuất cho thành viên, đồng thời được HTX chia sẻ lợi ích trong việc thu mua sản phẩm của thành viên và hỗ trợ giải quyết đầu ra cho sản phẩm của thành viên ổn định. Tư cách “thành viên liên kết” được xác lập khi thực hiện hoàn thành việc ký kết hợp đồng dịch vụ với HTX. Thành viên liên kết là đối tượng thành viên tiềm năng để HTX phát triển trở thành thành viên góp vốn, giúp HTX phát triển từng bước vững chắc từ thấp đến cao.
Bản chất của kinh tế, trong đó có kinh tế HTX suy cho cùng là nói đến lợi ích, sở hữu và tư cách thành viên nên quyền và nghĩa vụ của mỗi hình thức đối tượng thành viên phải được làm rõ để nhằm phản ánh đúng bản chất của mỗi hình thức đối tượng thành viên; và đó chính là mục tiêu và động lực cho sự phát triển của mô hình HTX kiểu mới.
Mô hình HTX kiểu mới còn có sự tách bạch về tài sản cá nhân các thành viên và tài sản chung của HTX (nó bao gồm: tài sản được chia và tài sản không chia) nên mô hình HTX kiểu mới vừa có tính đối nhân, vừa có tính đối vốn. Cán bộ, công chức được tham gia HTX với tư cách thành viên và mô hình HTX được thuê lao động làm việc trong tổ chức bộ máy quản lý, điều hành của HTX.
2. Thành viên HTX có thể vừa là người chủ của HTX, vừa là khách hàng của HTX thông qua quy định góp vốn và quy định sử dụng dịch vụ của HTX. Vì vậy, HTX phải ưu tiên huy động vốn từ thành viên để đầu tư, mở rộng sản xuất, kinh doanh trên cơ sở thỏa thuận với thành viên.
3. Hoạt động của HTX là theo nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm về hoạt động của mình trước pháp luật (điều lệ HTX là do HTX ban hành) và tuân theo quy luật của kinh tế thị trường. Như vậy, HTX tự quyết định và tự chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động sản xuất, kinh doanh của mình, đồng thời phải bảo đảm hoàn thành nghĩa vụ đối với Nhà nước và trách nhiệm đối với thành viên.
Mô hình HTX kiểu mới là lấy lợi ích kinh tế làm chính, trong đó bao gồm lợi ích thành viên và lợi ích tập thể của HTX, đồng thời coi trọng lợi ích xã hội của thành viên. Quan hệ giữa HTX và thành viên là quan hệ bình đẳng, cùng có lợi, cùng chịu rủi ro trong sản xuất, kinh doanh. Cơ chế quản lý của HTX theo nguyên tắc bình đẳng và dân chủ, mỗi thành viên có quyền biểu quyết 01 phiếu, phiếu biểu quyết có giá trị ngang nhau, không phụ thuộc vào số vốn góp và chức vụ của thành viên.
HTX hoạt động trong tất cả lĩnh vực, ngành nghề của nền kinh tế quốc dân (cụ thể là trong nông nghiệp, giao thông vận tải, tín dụng, y tế, môi trường, quản lý kinh doanh chợ, quản lý và dịch vụ nhà ở chung cư, du lịch dịch vụ…). Việc tổ chức và hoạt động của HTX không bị giới hạn về quy mô, lĩnh vực, ngành nghề và địa bàn hoạt động mà tùy thuộc vào năng lực thực tế của HTX.
4. HTX là một loại hình doanh nghiệp, được vay vốn bình đẳng  như doanh nghiệp, được thế chấp bằng tài sản hình thành từ vốn vay để vay vốn ngân hàng, được vay vốn bằng tín chấp và vay theo dự án sản xuất, kinh doanh có hiệu quả.
5. Phân phối thu nhập của HTX “theo lao động, theo vốn góp và theo mức độ sử dụng dịch vụ” (theo Nghị quyết 13-NQ/TW ngày 18/3/2002). Trong đó:
– Người lao động làm việc trong tổ chức bộ máy quản lý, điều hành của HTX thì thu nhập của họ chính là tiền lương, tiền thưởng, thù lao do HTX chi trả
– Đối với thành viên tham gia sử dụng dịch vụ của HTX thì thu nhập của họ chính là sự hưởng lợi từ các dịch vụ đầu vào và được HTX chia sẻ lợi ích từ việc thu mua sản phẩm đầu ra cho thành viên.
– Đối với thành viên góp vốn thì thu nhập của họ chính là các khoản được chia theo vốn góp từ lợi nhuận sau thuế có được của HTX, sau khi đã thực hiện việc trích lập các quỹ theo quy định của pháp luật và điều lệ HTX.
6. Phương châm xây dựng mô hình HTX kiểu mới là phải tích cực nhưng vững chắc, xuất phát từ nhu cầu chung của thành viên, đi từ thấp đến cao, đạt hiệu quả thiết thực và có sức lan tỏa đến cộng đồng dân cư, giúp người dân tự chủ về mô hình tổ chức kinh tế, tự chủ về việc làm, về thu nhập của mình và có cơ hội vươn lên làm giàu chính đáng, đây là giải pháp tốt nhất để thực hiện an sinh xã hội theo hướng bền vững.
7. Về các chính sách hỗ trợ phát triển của Nhà nước đối với mô hình HTX kiểu mới
HTX kiểu mới được hỗ trợ bồi dưỡng, đào tạo nguồn nhân lực; được hỗ trợ cán bộ quản lý, khoa học kỹ thuật về làm việc tại HTX trong một thời gian nhất định (được giữ nguyên lương và chế độ bảo hiểm xã hội và phụ cấp gắn liền với hiệu quả sản xuất, kinh doanh của HTX); được khuyến khích và tạo điều kiện cho thành viên HTX là hộ nông dân thực hiện việc “dồn điền, đổi thửa”, tập trung ruộng đất theo chính sách của Nhà nước để phát triển sản xuất hàng hóa, mở mang ngành nghề; được nhà nước giao đất không thu tiền và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho HTX nông nghiệp xây dựng trụ sở và làm cơ sở sản xuất, kinh doanh…; HTX được thuê đất dài hạn, được giảm mức nộp tiền thuê đất trong một thời gian nhất định và được nộp tiền thuê đất nhiều lần; đất do HTX đầu tư khai phá, tôn tạo, khi Nhà nước chuyển sang chế độ cho thuê, cần trả lại chi phí đầu tư khai phát cho HTX.
HTX được miễn thuế sử dụng đất nông nghiệp trong hạn điền đến năm 2010 cho hộ nông dân; được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong một thời gian nhất định đối với HTX nông, lâm, diêm, ngư nghiệp mới chuyển đổi hoặc mới thành lập; được hưởng chính sách hỗ trợ đầu vào và đầu ra cho sản xuất nông nghiệp.
Khuyến khích thành viên góp vốn dưới nhiều hình thức bằng tiền, tài sản, giá trị quyền sử dụng đất… để đầu tư, mở rộng sản xuất, kinh doanh của HTX. Công khai hóa những đóng góp của thành viên.
HTX được hỗ trợ ứng dụng các thành tựu khoa học – công nghệ, nhất là giống, công nghệ sinh học, công nghệ bảo quản, chế biến, công nghệ thông tin… thông qua hoạt động của hệ thống khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, khuyến công. Khuyến khích các HTX xây dựng các cơ sở chế biến nông, lâm, thủy sản, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, phát triển làng nghề… ở nông thôn; hướng dẫn và giúp đỡ các tổ hợp tác, HTX tiểu thủ công nghiệp đổi mới công nghệ, đa dạng hóa sản phẩm, tiết kiệm chi phí, hạ giá thành và nâng cao sức cạnh tranh.
HTX được các ngành, địa phương, các hiệp hội ngành nghề và liên minh hợp tác xã hỗ trợ xúc tiến thương mại, cung cấp thông tin, tìm kiếm thị trường và tổ chức các hình thức giới thiệu sản phẩm trong và ngoài nước phù hợp với trình độ và xu hướng phát triển của HTX.
Tóm lại, mô hình HTX kiểu mới là xu hướng phát triển chung của thế giới, là sản phẩm của kinh tế thị trường, là trí tuệ của nhân loại, là quan điểm, chủ trương xuyên suốt của Đảng và Nhà nước, là mô hình tổ chức kinh tế tiến bộ, văn minh, có ý nghĩa nhân văn sâu sắc và vì vậy mô hình HTX kiểu mới được hưởng các chính sách hỗ trợ phát triển của Nhà nước./.